ادامه ی بخش اول
در بخش اول با رشد جسمی و حرکتی کودک آشنا شدیم. در ادامه می‌خواهیم روند رشد ذهنی، ادراکی و رشد هیجانی، اجتماعی و عاطفی کودک 6 تا 12 ماهه را بررسی کنیم.(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
3 – رشد ذهني
وزن مغز کودک درطی دوسال اول زندگی دوبرابر می شود. این افزایش وزن تاحدودی بدلیل رشد” اتصالات” بین سلول ها و قسمت های مختلف مغز است. بدون این اتصالات ما قادر به فکرکردن نخواهیم بود و یادگیری نیز از طریق این اتصالات شروع می شود. نوزاد هنگامی که به چیزی علاقمند می شود و تلاش ذهنی می کند، مغز او شروع به تشکیل یک شبکه می کند.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
تاثیر صداها:
هنگام تحریک هریک از حواس کودک، همین کار انجام می گیرد. بنابراین از بدو تولد، هر صدا، تماس، احساس، تصویر، بو و مزه موجب ساخته شدن اتصالات بیشتری می شود. برای پیشرفت رشد ذهنی بایستی بینایی، شنوایی، حافظه و مهارت های حرکتی باهم پیش بروند. همگام با افزایش درک عمومی، بسیاری از مهارت های مغزی و بدنی به سرعت رشد می کنند و توسعه می یابند.
عوامل تعیین کننده عبارتند از :
اجتماعی بودن، شخصیت کودک و محیطی که شما برای او ایجاد می کنید. فراهم کردن محیط غنی از محرک ها برای کودک، بخصوص در سال اول زندگی و ادامه آن در سال های آتی در مغز جهش های رشدی عمده ای را بعمل می آورد.
توالی رشد ذهنی در کودک شش تا دوازده ماهه:
-
24 هفتگی
با ايجاد صداهاي مختلف سعي در جلب توجه دارد. وقتي كه صداي كسي را مي شنود هيجان زده مي شود. دستانش را براي اينكه بغلش كنيد بلند ميكند. او با تصوير خود در آينه صحبت ميكند و به آن لبخند ميزند. با دهانش حباب توليد ميكند. كم كم از غريبه ها خجالت مي كشد، بعضي غذاها را ترجيح مي دهد و از بعضي غذاها بدش مي آيد.
-
28 هفتگي
كودك شروع به مكالمه مي كند. صداهاي قابل فهمي از خود درمي آورد. نام خود را مي داند. دستش را براي اينكه بغلش كنيد دراز ميكند. استقلال خود را با تلاش براي به تنهايي غذا خوردن شروع مي كند. شروع به تقليد كارهاي ساده مي كند.
-
32 هفتگي
كم كم معني كلمات را درك ميكند. ميداند «نه» یعني چه. علاقه زيادي به بازي دارد و عميقا“ روي اسباب بازي هايش تمركز مي كند. دنبال اسباب بازي كه انداخته است مي گردد.
-
36 هفتگي
بازي ها و شعرهاي آشنا را مي شناسد . در قسمت های مناسب مي خندد.مي تواند حركات را پيش بيني كند. وقتي اسمش را صدا مي كنيد سرش را برمي گرداند. دستهايش را براي شسته شدن دارز ميكند ولي از ليف حمام رو برمي گرداند.
-
40 هفتگي
كودك درحال آشنا شدن با كارهاي روزمره است. مثل باي باي كردن ،جلوآوردن پايش براي جوراب پوشيدن. عروسك را مي شناسد و نوازشش ميكند.
بدنبال اسباب بازي اش گوشه و كنار را مي گردد. اگر از او بپرسيد بابا كجاست بدنبال پدرش مي گردد.
-
44 هفتگي
مي تواند يك كلمه قابل فهم به زبان آورد. چيزهايي را در كتابها نشان مي دهد اما تمركز طولاني ندارد. اسباب بازي هايش را پرت مي كند. بتدريج مفهوم داخل، خارج، اينجا و آنجا را مي فهمد.
-
48 هفتگي
كودك علاقه شديدي به كتاب ها و تصاوير آن دارد. نام خود را تكرار مي كند. او عاشق شوخي است و به خاطر خنده هر كاري مثل تكرار حقه هايي كه شما را
مي خنداند، انجام مي دهد. با تكان دادن سر «نه» مي گويد.
كودك بوسيدن را خوب مي فهمد. و مي تواند مجموعه وسيعي از یکسالگی احساس هاي مختلف را به نمايش بگذارد. او مي تواند عروسك را بلند كند، آن را به شما بدهد و رهايش كند. دو يا سه كلمه با معني به زبان مي آورد. شروع به فهم پرسش هاي ساده مي كند.
4 – رشد ادراكي ( بینایی، شنوایی )
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
رشد کنش های ادراکی با حواس آغاز می شود. یعنی زمانی که کودک نسبت به محرک های خارجی ازقبیل نور، صدا،طعم و بو واکنش نشان می دهد. اگرچه هنوز بسیاری از کارکردهای مغز ناشناخته مانده است و ادراک کودک غیرقابل دسترسی است. روشن است که زیربنای هر ادراک یک فعالیت عصبی در مغز است. گیرنده های حسی، شنوایی، بینایی و گیرنده هایی مانند چشایی و بویایی و غیره ادراک های حسی مختلف را دریافت کرده، برای ارزیابی واکنش، به مراکز مختلف مغز می فرستند.
- 1-4 بينايي:
انسان ها براي كاويدن محيطشان بيش از هر كس ديگري به بينايي وابسته هستند. گرچه در ابتدا دنياي ديداري نوزاد گسيخته است. در 7 تا 8 ماهگي، دستخوش تغييرات عظيمي مي شود. رشد سريع چشم و مراكز بينايي در قشز مخ، به رشد بينايي كمك ميكند و تيزي بينايي ( ظرافت تشخيص ) در سال اول بهبود مي یابد. تيزي بينايي در 11 ماهگي نزديك به سطح بزرگسالان است.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
- 2-4 شنوايي :
در سال اول زندگي كودكان سازمان دادن اصوات در سطح هاي پيچيده را آغاز مي كنند. اگر دو آهنگي كه اندكي با هم تفاوت دارند نواخته شوند، يك بچه يك ساله مي تواند بگويد آنها يكي نيستند. پاسخ دهي به صدا به كاوش ديداري و لامسه نوزاد در محيط كمك ميكند. توانايي و تشخيص دادن محل دقيق صدا با كمك نگاه كردن در 6 ماهگي به نحو قابل ملاحظه اي بهبود مي یابد.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
اثر صدا در این سن:
در اين زمان كودكان مي توانند در مورد فاصله صدا قضاوت كنند. اما اگر شيء صدادار دور از آنها باشد نمي توانند در تاريكي آن را پيدا كنند. نوباوگان مي توانند تقريبا“ تمامي صداهاي زبان انسان را درك كنند. پس در سال اول براي فراگيري زبان آماده مي شوند. وقتي كه كودك فعالانه به صحبت افراد پيرامون خود گوش ميكند. ياد ميگيرد روي انواع صداهاي با معني در زبان خودشان تمركز كنند. آنها در 6 ماهگي صداهايي را كه در زبان محاوره اي مفيد نيستند كنار ميگذارند.
5 – رشد گفتاري :
تبديل فريادهاي نوزاد به يك نظام پيچيده ارتباطي در نخستين سالهاي زندگي، مدت هاست توجه صاحبنظران را به خود جلب كرده است. اگر چه معمولا“ شروع تكلم را با به كار بردن اولين كلمات مشخص مي كنند. ولي مي توان گفت كه كودك از حدود سه ماهگي با ايجاد صدا به نحوي با پيرامون خود رابطه برقرار مي كند.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
اثر صدا:
ضمن اينكه اطلاعات كودك درمورد وضعيت خود از شناخت او از صداها و اصوات بيشتر است. بتدريج كه كودك بزرگ مي شود و شنوايي نيز به كمك او مي آيد آگاهي او از صداها بيشتر مي شود. كودك در اين مرحله به صداي ديگران گوش مي دهد و از بازي با صداها لذت مي برد.
اين سر و صداها نه تنها براي كودك، بلكه براي پدر و مادر نيز لذت بخش است. و باعث مي شود كه آنها متقابلا“ به كودك پاسخ دهند و زمينه را براي تقليد از او فراهم كنند.
آغاز نه گفتن و نه شنیدن:
از ماه ششم كودك به نحو فزاينده اي صداها را تقليد و تكرار مي كند . كودك در حدود 9 ماهگي نسبت به اسم خود و كلمه “نه” و “نكن” عكس العمل نشان مي دهد. و شروع به تقليد صداها مي كند. نقش والدين از اين بعد اهميت ويژه اي دارد. بعد از اينكه كودك با كمك والدين توانست بسياري از صداها را تقليد كند كم كم آمادگي پيدا مي كند كه اولين كلمه را به زبان بياورد.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
بطور خلاصه :
-
در 28 هفتگي تا یکسالگی
كودك هجاهاي واضحي را ادا ميكند ، مثل ” دا ” ، “با” ، ” كا” . فريادهاي كودك شامل انواع مختلفي از صداهاي زير و بم است. اوشروع به انجام بازيهايي با زبان و لب هاي خود مي كند و سعي مي كند با ايجاد صدا ، جيغ ، يا سرفه توجه شما را به خود جلب كند.
-
در 32 هفتگي
هجاها را بطور واضحي تركيب مي كند مثل “دا-با” و “با-با”، بتدريج صداهاي “ت” ، “د” ، “و” را هم اضافه مي كند و بعد درحدود 36 تا 40 هفتگي صداهاي گفتاري واقعي را تقليد مي كند و حتي ممكن است یک كلمه بامعني را بكار ببندد.
6- رشد هيجاني، اجتماعي، عاطفي :
جدا كردن رشد عاطفي و اجتماعي در اين دوره از زندگي، كار آساني نيست و روانشناسان فقط براي سهولت مطالعه، اين تقسيم بندي را انجام مي دهند. حالات عاطفي كودك، ابتدا به احساس آسايش و عدم آسايش محدود مي شود. يعني تا زماني كه در امر تغذيه ي كودك تأخير رخ دهد يا خيس باشد برانگيخته مي شود و واكنش هاي عاطفي در كودك مشخص مي شود.
زماني كه كودك دريابد وجود مادر براي ارضاي نيازهايش ضروري است، اولين زمينه هاي آگاهي از عوامل اجتماعي نيز شكل مي گيرد. به اين ترتيب كمتر مي توان زمينه هاي عاطفي و اجتماعي را بطور جداگانه مورد بررسي قرار داد.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
نیاز به احساس امنیت:
كودك در 8ماهگي چهره اش با ديدن افراد غريبه تغيير مي كند. اگر نيازهاي كودك به موقع برطرف شود و والدين عواطف خود را به كودك نشان دهند و كودك دريابد كه صميمانه دوستش دارند و از او حمايت مي كنند، احساس امنيت ،آرامش و اطمينان مي كند. و برعكس، اگر توجه به كودك ناكافي، ناپايدار يا منفي باشد، كودك احساس ناامني و ترس مي كند.
اهمیت ارتباط مادر و کودک در این سن:
تحقيقات مختلف انجام شده در مورد حيوانات و انسان، نشانگر اين است که ارتباط مادر و کودک هم در رشد جسمانی و هم در ابعاد روانی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شواهد تحقیقی ارائه شده توسط «رنه اشپتیز » ، پزشک اتریشی که حاصل مطالعات وی در شیرخوارگاه ها و بیمارستان ها در زمان جنگ است، نشان می دهد که عدم توجه به کودکان در نخستین ماه های زندگی، ممکن است باعث شود که آنها به تحریکات محیطی پاسخ ندهند و در موارد شدیدتر پژمرده شده و بمیرند. « مارگارت ریبل » در کتاب حقوق نوزادان ادعا می کندکه عشق مادر، شرط لازم برای رشد رضایت بخش کودک است.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
تحقیقات در این زمینه:
تحقیقاتی که توسط گروه دیگری از روانشناسان انجام شده، نشان می دهد که، کودکانی که کمتر از اندازه طبیعی مورد توجه بزرگسالان قرار دارند در بسیاری از موارد عقب ماندگی هایی دارند.در فاصله زمانی بین 7 تا 12 ماهگی در کودکان ترس های تازه ای ایجاد می شود. شاید علت آن پیشرفت حافظه فعال و حافظه یادآوری در این دوران باشد، هرچند که امر نسبتا” ناآشنا مهمولا“ علاقه کودک را بخود جلب می کند و گاهی او را می خنداند ولی درعین حال ممکن است کودک دچار بلاتکلیفی شود.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
مثال:
مثلا“ کودکی ممکن است از دیدن مادرش که کلاه عجیبی برسر گذاشته، یا وقتی برای اولین بار صدای کسی را از ضبط صوت می شنود گریه راسر دهد. اگر کودک بغیر از گریه هیچ رفتار دیگری را نتواند از خود نشان دهد که ازحالت بلاتکلیفی درآید (مثلا“ با اسباب بازی بازی کند یا بطرف مادرش بدود) حالتش تشدید می شود. به این حالت ترس و اضطراب گفته می شود. ترس از جدایی موقت از مراقب آشنا بیش تر از آن موقع معلوم می شود که کودک در اتاقی با غریبه ای تنها مانده باشد.اگر با پرستارش یا یکی از بستگان آشنا باشد کمتر احتمال دارد که دچار ترس شود.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
بطور خلاصه در :
-
24 هفتگی
با حرکاتی همچون نوازش کردن، ضربه زدن و چنگ زدن واکنش نشان می دهد. اوممکن است به نشان علاقه به صورت شما دست کشد. ممکن است از غریبه ها بترسد و احساس تعلق خود به شما را با چنگ زدن به شما و نگه داشتن شما، نشان دهد.
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
-
28 تا 36 هفتگی
کودک شما به کودک دیگر نگاه می کند . دستش را بطرف او دراز می کند . او را لمس می کند . او بازی هایی مثل « دس دسی» و « این میگه بریم دزدی» رادوست دارد . برای جلب توجه سرفه می کند. صداهای حلقی درمیاورد . جیغ می کشد، گریه می کند و حباب تولید می کند. کودک نام خود را می داند و معنای « نه» را می فهمد . حس شوخ طبعی دارد و خیلی دوست دارد شما را بخنداند . اما با فشردن سر و صورت خود به صورت شما محبت زیادش را نشان می دهد . برخی تشریفات اجتماعی مثل «بای بای کردن» و بوسیدن را بلد است . اگر اسباب بازی اورا بگیرید خشمگین می شود .
(شناخت کودک 6 تا 12 ماهه)
منابع:
- برك، لورااي (1385) . روانشناسي رشد1 (ازلقاح تا كودكي) . مترجم يحيي سيدمحمدي . تهران: نشر ارسباران.
- سیف، سوسن… [و دیگران] (1377) . روانشناسی رشد(1) . تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
- ماسن، پاول هنري…[ و ديگران] (1380) . رشد وشخصيت كودك؛ مترجم مهشيد ياسائي . تهران: نشرمركز، كتاب ماد.
- میریام، استاپرد (1388)- همه کودکان تیزهوشند اگر…: . چگونه استعدادهای واقعی کودک خود را کشف و تقویت کنیم . ترجمه سهراب سوری، امیرصادق بابلان . تهران: ذهن آویز.
کتاب‌های پیشنهادی در این زمینه:
