نویسنده : گروه آموزشی بازی و اندیشه
شاید بهتر بود که برای آموزش دستشویی رفتن به یک کودک زمان مشخص و معینی وجود داشت . آن وقت صبح همان روز مشخص مثلا” 26 ماهگی شما از خواب برمی خواستید، کودک را روی لگن می گذاشتید و بعد همه چیز خود به خود پیش می رفت.
« آموزش توالت رفتن1، یعنی اینکه کودک طرز صحیح استفاده از توالت، نیاز به دستشویی کردن، طرز صحیح دستشویی کردن، شستن و پاک کردن خود و شستن دست ها و خشک کردن آنها را بیاموزد.»
کودکان معمولا” تا سن 5-4 سالگی در این مورد نیاز به کمک دارند. اکثر کودکان کنترل عضلانی برای تنظیم خود را بین سن 18 ماهگی تا 3سالگی بدست می آورند ولی کودکانی که ناتوانی دارند نمی توانند تا سنین بالاتر این کنترل را بدست آورند.
چیزی که مسلم است این است که هرکودکی با دیگری متفاوت است، برخی کودکان بسیاری از مهارت های تکاملی را ازنظر احساسات، مغز و رفتار در 18 ماهگی بدست می آورند و بعضی دیگر، همین مهارت ها را درحدود 4-3 سالگی کسب می کنند.
البته علاوه بر سن کودک، آمادگی او نیز برای این آموزش مهم است. مثلا” اینکه کودک باید بتواند بنشیند و بتواند حداقل برای 5 دقیقه آرام بازی کند، قادر به همراهی و کمک کردن برای پوشیدن و درآوردن لباسش باشد، رفتارهای تقلیدی را نشان دهد، توانایی فهمیدن و دنبال کردن دستورات ساده را داشته باشد، در مرحله لجبازی و منفی گرایی نباشد ( زمانی که کودک برای هر درخواستی از جانب شما با گفتن نه مخالفت می کند)، حرکات روده و فعالیت آن در زمان های خاصی از روز تنظیم شده باشد، توانایی این را داشته باشد که حداقل بتواند برای مدت 3 ساعت خودش را خشک نگه دارد و یک نام و اسم برای ادرار و مدفوع داشته باشد. زمانی که شروع به آموزش توالت رفتن می کنیم نباید کودک در وضعیت استرس آوری باشد، مثلا” زمان از شیر گرفتن کودک، تولد فرزند جدید و یا تغییرات منزل زمان مناسبی برای شروع آموزش نیستند.
معمولا” از زمان شروع آموزش حدود شش هفته طول می کشد تا کودک آن را بیاموزد اما بسیاری از کودکان این مهارت ها را در طی یک هفته می آموزند و برای عده ای این زمان، یک ماه و یا حتی بیشتر طول می کشد. شما با پاسخگویی به علامت ها و نشانه هایی که کودک از خود نشان می دهد، می توانید او را در آموختن بعضی از مهارت ها یاری کنید. به این ترتیب می توانید در کوتاهترین و مناسب ترین زمان، بدون زحمت و دردسر، کودک را آماده رفتن به دستشویی کنید. عواملی در رسیدن به این مهارت مهم هستند ازجمله:
1- سن کودک
هر کودکی برای موفقیت در این مسئله باید ازنظر جسمی و مغزی آمادگی لازم را داشته باشد. متخصصان چند مرحله ی سنی را از نظر آمادگی جسمی کودک یعنی آمادگی مثانه و روده های او ارائه داده اند:
– او از کثیف یا خیس بودن پوشک خود آگاهی می یابد و معمولا” این حالت در سن 15 ماهگی پیش می آید.
– او متوجه می شود چه زمانی نیاز به دفع ادرار و یا مدفوع خود دارد و حتی ممکن است کلماتی را برای بیان این نیاز بکار ببرد. این مرحله بطور معمول بین سنین 18 تا 24 ماهگی و در بعضی بچه ها دیرتر پیش می آید.
– او می تواند کمی قبل از احساس نیاز به رفتن به دستشویی این را به شما اعلام کند. این مرحله معمولا” درحدود 5/2 تا 3 سالگی کودک پیش می آید.
– او می تواند مثانه خود را کنترل کند و برای مدت مشخص خود را نگه دارد. این مرحله از 3 سالگی به بعد پیش می آید.
2- رشد جسمی
تحقیقات نشان می دهد که کودک نمی تواند تا قبل از سن 18 ماهگی بطور ارادی مثانه و روده هایش را کنترل کند. معمولا” یک فاصله زمانی حدود 2سال از زمان شروع درک اینکه خیس است و زمانی که بتواند خودش را نگه دارد و منتظر رسیدن به توالت باشد وجود دارد. اگر آموزش رفتن به توالت در زمان مناسب انجام شود سریع تر به نتیجه می رسد حتی با وجود اینکه ممکن است بر اثر صبر و استقامت شما، کودک به مرحله خشک بودن و گرفتن از پوشک رسیده باشد. اما باز هم آموزش رفتن به توالت و نشستن روی لگن و عادت به آن تا حدی دشوار خواهد بود.
3- رشد عاطفی
ممکن است کودکی که ازنظر جسمی آمادگی پیدا کرده هنوز آماده گرفتن از پوشک نباشد. داشتن ” انگیزه” کلید این مسئله است، کودکی که مستقل تر از سایر کودکان است و همچنین خودش علاقه دارد که کارهایش را انجام بدهد و مثل بزرگترها خودش به دستشویی برود بیشتر آمادگی روانی دارد تا کودکی که هنوز ازنظر روانی و عاطفی در مراحل پایین تری است.
بسیاری از کودکان نشانه های مشخص از خود نشان می دهند. بروز این نشانه ها به معنی این است که آن ها آمادگی روانی، جسمی و عاطفی لازم برای آموزش رفتن به توالت را تا قبل از 3 سالگی دارند. با این حال 15 درصد کودکان آمادگی این آموزش را در این سن ندارند ( درحدود 4 درصد کودکان تا سن 4 سالگی این مهارت و آمادگی را کسب نمی کنند).
اگر کودکی در این مورد دچار تأخیر یا وقفه بود، نباید ناراحت و خشمگین شد. درطی کنفرانسی درمورد مثانه و کلیه ها متخصصان عقیده داشتند درمورد کودکان سالم، گنجایش مثانه بطور مشخص درحدود سن 2 تا 3 سالگی افزایش می یابد و در سن 3 سالگی بیشتر کودکان توانایی کنترل مثانه و خشک نگه داشتن خود را برای مدتی طولانی پیدا می کنند کودک شما نیز در زمان مناسب خود این توانایی را به دست خواهد آورد.
اکنون تحقیقات بعمل آمده نیز تجربه ی پدر و مادرها را درزمینه ی تفاوت پسرها و دخترها تأکید می کند بگونه ای که پسرها نسبت به دخترها کمی دیرتر کنترل مثانه خود را بدست می آورند. براساس یک تحقیق و پژوهش، بطورکلی پسرها دیرتر این آموزش را شروع می کنند و هم دیرتر در این آموزش مهارت
می یابند.
هیچ نیازی به عجله نیست:
این یک حقیقت است که امروزه درمورد آموزش رفتن به دستشویی آرام تر و راحت تر برخورد می کنیم چرا که اطلاعات و دانش همه ما درمورد رشد کودکان و رشد و تکامل سیستم بدنی آنها بیشتر شده است. ازطرفی دیگر پوشک ها و کهنه های آماده، زندگی و بچه داری را تاحدودی برای ما آسان تر کرده است و نیازی به عجله نداریم. اما براستی برای چه چیزی باید عجله کرد؟ این آموزش کودک شما را شادتر و یا باهوش تر نخواهد کرد پس بهتر است بگذاریم کودک هروقت که خودش آمادگی داشت این رفتارها را یادبگیرد.
نمی توانید طبیعت را به عجله وادار کنید
آموزش دستشویی رفتن به کودک یک مسابقه نیست. تحقیقات نشان داده اند که رشد وتکامل روده ها و کنترل مثانه در واقع بخشی از رشد و تکامل جسمانی هر انسان است که نمی تواند بوسیله ی آموزش خوب و مناسب و یا هر عامل دیگری جلو بیفتد. به عبارت دیگر کودک هر زمان که آماده باشد این آموزش ها را فراخواهد گرفت نه وقتی که شما بخواهید یا آماده باشید. تحقیقات نشان داده اند که تولد زودرس نوزاد تأثیری بر سن آموزش توالت رفتن ندارد ( اما سن کودک در این مورد باید همیشه تصحیح شود و دوره ی پیش از تولد او بحساب آید) مشکلات دوره ی پیش از تولد و حتی آسیب های عادی عصبی هم در تعیین سن برای کودکان تأثیری ندارد و برای هر کودک این دوران مخصوص خود اوست.
مطمئن باشید که حتی کودکان شاد، باهوش و با قدرت سازگاری مناسب هم می توانند در یادگیری آموزش به دستشویی تأخیر داشته باشند، این مسئله اهمیتی ندارد!
نمودارها و پاداش ها
بسیاری از والدین فکر می کنند کلید موفقیت در آموزش دستشویی رفتن پیداکردن پاداش مناسب برای ایجاد انگیزه ی لازم برای یادگیری کودک است. تقریبا” همه شما کسانی را می شناسید که به کودکشان گفته اند به محض اینکه توانستی توالت بروی تو را به شهربازی می بریم و عصر روز بعد کودک کاملا” آموزش دیده است و جلوی در منتظر رفتن به شهربازی است. درست است که پاداش دادن به بعضی کودکان برای برداشتن گام های پایانی به دستشویی رفتن مستقل، به کودک کمک می کند اما کودکی که در مراحل اولیه ی آموزش است تجربه ی کافی یا مهارت لازم و انگیزه ی مشخصی را برای آموزش دیدن در ازای پاداش وعده داده شده ندارد.
زمانی که کودک توانست مرتب از لگن استفاده کند، اضافه کردن روشی برای پاداش دادن با استفاده از لگن نیز مفید است. روش های مختلفی وجود دارد که والدین می توانند برای تقویت موفقیت کودک بکار ببرند اینکه کدام روش از دیگری بهتر است به کودک و تفاوت های فردی او بستگی دارد.
بیشتر والدین برای تشویق کودکان سعی می کنند وعده های مختلفی بدهند ما می توانیم به اسباب بازی فروشی برویم اگر قول بدهی که همه ی بعدازظهر را دستشویی بروی، اگر می خواهی اجازه بدهم لباس مهمانی ات را بدون پوشک بپوشی باید قول بدهی خودت را خیس نکنی، اینکه از کودک بخواهیم درعوض چیزی که می خواهد قولی به ما بدهد کار مناسبی نیست. یک کودک درسنین قبل از مدرسه فقط احساسات، خواسته ها و علایق خود را درنظر دارد. او می تواند هر قولی را به والدین بدهد. اما در این سن نباید از او انتظار عمل به وعده ها را داشت. کودک نباید هیچ وقت به قولی که عمل نکرده جریمه یا تنبیه شود زیرا والدین نباید از اول از او قول می گرفتند.
٭ چند نکته
قبل از آموزش توالت این مراحل را درنظربگیرید:
– برای ادرار و مدفوع کودک نام بگذارید و زمانی که کودک این عمل را انجام داد تکرار کنید که تو جیش کردی، تو پی پی کردی و …
– اجازه دهید گاه کودک دستشویی رفتن سایر اعضاء خانواده را ببیند و نگاه کند و سؤالات خود را بپرسد.
– پوشک یا کهنه ی کودک را هرچه زودتر عوض کنید و او را تمییز کنید. تا کودک با این وضعیت احساس
راحتی نکند بهتر است پوشک کودک در دستشویی عوض شود.
– زمانی که کودک بطور کلامی یا ژست خود نشان می دهد که دستشویی دارد او را تشویق کنید.
در مرحله آموزش توالت نکات زیر را درنظر بگیرید:
– لگن یا توالت کودک را به او معرفی کنید. آن را داخل حمام یا دستشویی بگذارید و به کودک بگویید آنجا دستشویی کند.
– او را تشویق کنید که چندین بار در روز روی دستشویی یا لگن خود بنشیند، اوایل اجازه بدهید که با لباس روی لگن بنشیند تا تجربه ی غیراسترس زای نشستن روی لگن با لباس را داشته باشد.
– زمانی که کودک روی لگن خود نشست اجازه ی یک فعالیت جالب و خاص را به او بدهید (مثل اینکه عروسکی به دست او بدهید یا تخته و گچی که روی آن را خط خطی کند). کودک باید فقط زمانی که روی لگن نشسته است حق استفاده از این فعالیت یا بازی خاص را داشته باشد. بدین وسیله شما کودک را برای استفاده از لگن و دستشویی تشویق می کنید. علاوه بر آن بازی کردن، کودک را از حالت مقاومت خارج می کند و او را راحت و آرام می کند.
– بتدریج لباس کودک را در زمان نشستن روی لگن یا دستشویی کم کنید تا زمانی که کودک بدون شلوار و لباس زیر و پوشک، راحت روی آن بنشیند.
– برای ساعتی به کودک اجازه بدهید بدون کهنه و پوشک باشد (حداقل 30 دقیقه) اگر در این زمان کودک ادرار یا مدفوع کرد به او توضیح می دهیم که کجا می تواند ادرار کند و کجا نمی تواند. لگن را به او نشان دهید و توضیح دهید که باید اینجا دستشویی کند.
– زمانی که کودک روی لگن یا دستشویی نشست و دفع ادرار یا مدفوع داشت او را تشویق کنید و به او بگویید که بطور مثال: تو پی پی کردی حالا باید تو را پاک کنم. اجازه دهیدکودک سیفون را بکشد و تمیز کردن دستشویی را ببیند.
– در مراحل بالاتر و پس از آنکه کودک در مراحل قبل به موفقیت رسید او را به دستشویی ببرید، کمک کنید تا لباسش را درآورد، روی دستشویی بنشیند، سیفون را بکشد، خودش را پاک کند، دست هایش را بشوید و سپس آنها را خشک کند.
– بتدریج نیاز کودک به کمک شما کمتر خواهد شد و خواهد توانست بطور کامل آداب توالت رفتن را بیاموزد.
منابع:
- زوبیک، مگ ( 1389). آموزش دستشویی رفتن به کودکان؛ مترجم امیر شیروانی. تهران: صابرین.
2 . گیلدت، جین ( 1386). آموزش رفتن به دستشویی؛ مترجم متین پدرامی. تهران: پیدایش.
- سلیمانی، مدرس مؤسسه مادران امروز .کارگاه آموزشی از پوشک گرفتن و آموزش دستشویی رفتن کودک. تهران: مؤسسه ی بازی و اندیشه.
